Korupcja i kraje podwyższonego ryzyka a AML – Indeks Percepcji Korupcji

Procedery prania pieniędzy są powiązane z wieloma innymi rodzajami przestępstw. Należą do nich między innymi handel ludźmi, narkotykami lub bronią, a także wymuszenia i haracze. Wśród nich wszystkich na szczególną uwagę w kontekście AML zasługuje jednak to jedno niezwykle rozpowszechnione przestępstwo – korupcja. Stopień nasilenia procederów tego rodzaju na terytorium danego państwa może spowodować wpisanie go na listę krajów podwyższonego ryzyka. A wtedy instytucje obowiązane muszą stosować wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego w stosunku do klientów i kontrahentów działających na tych obszarach.

Znaczenie korupcji w kontekście prania pieniędzy i działań AML

Korupcja jest jednym z kluczowych zagrożeń, które muszą być brane pod uwagę w procesach oceny ryzyka AML i przeciwdziałania praniu pieniędzy. Korupcja generuje nielegalne dochody i jest źródłem pieniędzy, w odniesieniu do których przestępcy dążą do pełnej legalizacji przez procedery prania pieniędzy. Korupcja może też uniemożliwiać wykrycie przestępstw prania pieniędzy poprzez utrudnianie skutecznego wdrażania ram prawnych i prowadzenia działań przez organy ścigania.

Powszechność i waga tego procederu powodują, że osoby na wysokich stanowiskach politycznych (tzw. osoby o statusie PEP znajdujące się na polskich i światowych listach PEP) mają obowiązek ujawnienia swojego majątku oraz stosowania się do przepisów dotyczących udziału w niektórych transakcjach. Zagadnienie to ma także ogromne znaczenie w kontekście identyfikacji i weryfikacji beneficjentów rzeczywistych oraz dokonywania oceny ryzyka AML uwzględniającego m.in. listę krajów podwyższonego ryzyka.

Indeks Percepcji Korupcji – dane na temat 180 krajów i terytoriów świata

Korupcji nie można bezpośrednio zbadać i zmierzyć, ponieważ wiąże się z celowo ukrywanymi działaniami, które wychodzą na jaw dopiero na skutek oskarżeń lub skandali. Z tego powodu najlepszym sposobem na poznanie skali korupcji jest badanie percepcji. Tak właśnie powstaje najważniejszy na świecie i najszerzej stosowany globalny ranking korupcji – Indeks Percepcji Korupcji.

Indeks Percepcji Korupcji (Corruption Perceptions Index, CPI) jest przygotowywany przez Transparency International już od 1995 roku. Klasyfikuje on 180 krajów i terytoriów z całego świata według postrzeganego poziomu korupcji w sektorze publicznym. Wskazuje, jak bardzo skorumpowany – w opinii ekspertów i biznesmenów – jest sektor publiczny każdego z tych krajów.

Wyniki CPI są podawane według skali od 0 (bardzo skorumpowany) do 100 (bardzo czysty, czyli bez korupcji). Kraje z dobrze chronionymi wolnościami obywatelskimi na ogół uzyskują wyższe wyniki. Zaś kraje, które naruszają wolności obywatelskie, zwykle uzyskują wyniki niższe.

W celu opracowania Indeksu Percepcji Korupcji, dla każdego kraju zbierane są dane z co najmniej 3 odrębnych źródeł pochodzących z 13 różnych badań i ocen korupcji. W gromadzeniu danych uczestniczą najbardziej renomowane instytucje świata – m.in. Bank Światowy oraz Światowe Forum Ekonomiczne.

Rodzaje korupcji brane pod uwagę w indeksie CPI

Indeks Percepcji Korupcji mierzy kilka rodzajów korupcji w sektorze publicznym. Każdy z nich ma istotne znaczenie w kontekście AML. A należą do nich:

• łapówkarstwo,
• przekierowywanie środków publicznych na niewłaściwe cele,
• wykorzystywanie swoich stanowisk przez urzędników dla korzyści prywatnych,
• zdolność rządów do powstrzymania korupcji w sektorze publicznym,
• nadmierna biurokracja w sektorze publicznym,
• nepotyczne nominacje w służbie cywilnej,
• przepisy zapewniające, że urzędnicy muszą ujawniać swoje finanse i potencjalne konflikty interesów,
• ochrona prawna osób zgłaszających przypadki korupcji,
• zawłaszczenie państwa przez wąskie partykularne interesy,
• dostęp do informacji o sprawach publicznych i działaniach rządowych.

Polska na 53. miejscu w Indeksie Percepcji Korupcji za 2024 rok

Wskaźnik CPI za rok 2024 pokazuje, że większość krajów nie powstrzymuje korupcji w odpowiednim zakresie. Średnia globalna ponownie wyniosła 43 punkty na 100 możliwych i pozostaje niezmienna od ponad dekady. Ponad dwie trzecie badanych krajów osiągnęło wynik poniżej 50. Korupcja wciąż jest więc powszechna i ogranicza prawa człowieka w bardzo wielu państwach.

Na pięciu najwyższych (czyli najlepszych) miejscach w roku 2024 znajdowały się kraje o silnych rządach prawa i dobrze funkcjonujących instytucjach demokratycznych: Dania, Finlandia, Singapur, Nowa Zelandia i Luksemburg. Na drugim krańcu skali znajdują się kraje doświadczające konfliktów i ograniczeń wolności, a także mające słabe instytucje demokratyczne. Ostatnie miejsca rankingu CPI zajmują: Jemen, Syria, Wenezuela, Somalia i Sudan Południowy.

Unia Europejska i Europa Zachodnia uzyskały w 2024 roku najwięcej punktów spośród wszystkich analizowanych regionów (64 na 100), plasując się wysoko w rankingu, ale i tak jest to spadek drugi rok z rzędu. Z grona 31 ocenianych krajów tego regionu tylko 6 poprawiło swoje wyniki, a pozostałe – nawet mocne demokracje takie jak Niemcy, Francja, Norwegia czy Szwecja – osiągnęły słabsze wyniki niż wcześniej. Jako przyczyny są wskazywane m.in. słabe egzekwowanie przepisów i luki w prawie, zbyt mała przejrzystość w zamówieniach publicznych oraz przeciążone służby publiczne.

Obszar Europy Wschodniej i Azji Środkowej ma jedną z najniższych pozycji wśród badanych regionów, z punktacją na poziomie 35 na 100. Problemy z korupcją są tu pogłębiane przez trwającą niestabilność, słabe instytucje demokratyczne oraz naciski zewnętrzne. Zależność między korupcją a wzmożoną kontrolą w reżimach autokratycznych jest szczególnie widoczna w Rosji i Białorusi, które odnotowały od 2020 roku znaczące spadki w rankingu percepcji korupcji.

W zestawieniu 180 krajów branych pod uwagę przy tworzeniu CPI, Polska w 2024 roku zajęła 53. miejsce z wynikiem 53 punktów na maksymalnie 100 możliwych do uzyskania, podczas gdy rok wcześniej była na wyższym, bo 47. miejscu z wynikiem 54 punktów.

Transparency International w swoim raporcie za rok 2024 podkreśla, że korupcja jest związana nie tylko z procederami prania pieniędzy, nieuprawnionym wpływem, ale też kryzysem klimatycznym. Ogromna liczba ludzi na całym świecie cierpi obecnie z powodu skutków globalnego ocieplenia, a korupcja blokuje działania i fundusze, które mogłyby posłużyć do rozwiązania tego problemu.

Z pełną treścią raportu można zapoznać się tutaj: CPI 2024.

***

Chcesz mieć pewność, że Twoi klienci i kontrahenci nie działają w krajach wysokiego ryzyka i nie musisz wobec nich stosować wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego?

Skorzystaj z list restrykcyjnych iAML, które pozwalają szybko i sprawnie zweryfikować podmioty nie tylko na liście krajów podwyższonego ryzyka, ale także na liście PEP, listach sankcyjnych, liście ostrzeżeń KNF, liście PKD podwyższonego ryzyka oraz w rejestrze beneficjentów rzeczywistych!