Weryfikacja klientów i kontrahentów na listach sankcyjnych w branży budowlanej

Firmy działające w branży budowlanej, szczególnie te prowadzące międzynarodowy handel maszynami, urządzeniami czy materiałami, muszą przykładać dużą wagę do weryfikacji swoich klientów i kontrahentów. Jednym z obszarów, który ma obecnie ogromne znaczenie, jest sprawdzanie partnerów biznesowych pod kątem ich obecności na listach sankcyjnych.

Błędy w tym zakresie mogą sporo kosztować – nie tylko w wymiarze finansowym, ale też reputacyjnym i prawnym. Niedawne afery związane z omijaniem sankcji, jak nielegalny import rosyjskiego drewna i sklejki do Unii Europejskiej, dobitnie pokazują, jak ważne w branży budowlanej są listy sankcyjne oraz procesy due diligence (tj. ocena ryzyka związanego z transakcją lub współpracą biznesową).

Rola oraz znaczenie sankcji dla branży budowlanej

Przestrzeganie przepisów sankcyjnych przez firmy z branży budowlanej, zwłaszcza w obszarze importu i eksportu maszyn, urządzeń oraz materiałów, jest kluczowe z kilku powodów:

• naruszenie sankcji może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych, w tym wysokich kar finansowych oraz odpowiedzialności karnej dla osób odpowiedzialnych za te naruszenia;
• omijanie sankcji i uczestnictwo w nielegalnych praktykach może prowadzić do utraty zaufania ze strony klientów, a przez to negatywnie wpłynąć na pozycję rynkową przedsiębiorstwa;
• niestosowanie sankcji może skutkować zamrożeniem aktywów, utratą kontraktów oraz ograniczeniem dostępu do rynków międzynarodowych, co zagraża stabilności finansowej.​

Choć zarówno Polska, jak i cała Unia Europejska, podejmują coraz to nowe kroki mające na celu uniemożliwienie omijania sankcji, to wciąż odkrywane są nielegalne praktyki w tym zakresie. Na przykład, mimo wprowadzenia w 2022 roku zakazu importu drewna z Rosji do Unii Europejskiej, odnotowano przypadki obchodzenia tych restrykcji. Rosyjskie drewno trafiało do państw członkowskich, w tym Polski, za pośrednictwem krajów trzecich takich jak Chiny, Kazachstan czy Turcja.

Warto więc zwrócić uwagę, że przestrzeganie sankcji jest również elementem odpowiedzialnego prowadzenia biznesu, mającym na celu zapewnienie uczciwości, transparentności i stabilności całego rynku budowlanego.

Podstawy prawne stosowania sankcji w branży budowlanej

Sankcje to jeden z instrumentów oddziaływania państw i organizacji międzynarodowych na inne państwa, organizacje, podmioty, firmy, instytucje i osoby, których działalność narusza wartości oraz dobra istotne dla podmiotu nakładającego sankcje.

Sankcje mogą przybierać różne formy – mogą to być np. sankcje finansowe (m.in. zamrożenie funduszy, zakaz udostępniania funduszy), sankcje gospodarcze (m.in. ograniczenia w imporcie lub eksporcie określonych towarów i usług), sankcje dotyczące ruchu osobowego (m.in. zakaz wjazdu na określone terytorium) oraz sankcje dyplomatyczne (zerwanie stosunków dyplomatycznych).

Podstawą prawną nakładania sankcji przez organizacje międzynarodowe jest rozdział VII Karty Narodów Zjednoczonych (ONZ), a także art. 29 Traktatu o Unii Europejskiej oraz art. 215 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Dodatkowo, każde państwo może przyjąć własne przepisy sankcyjne.

W Polsce sankcje są włączone do porządku prawnego na podstawie dwóch aktów prawnych – jest to ustawa z dnia 1 marca 2018 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (dalej zwana ustawą AML) oraz ustawa z dnia 13 kwietnia 2022 roku o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego (dalej zwana polską ustawą sankcyjną).

Obowiązek stosowania sankcji przez firmy działające na rynku budowlanym wprowadza polska ustawa sankcyjna. Zobowiązuje ona wszystkich przedsiębiorców prowadzących biznes na terytorium Polski do przestrzegania przepisów sankcyjnych. Implementuje sankcje unijne oraz nakazuje realizowanie określonych działań wobec osób i podmiotów umieszczonych na liście sankcyjnej prowadzonej przez MSWiA oraz na listach wymienionych w aneksach rozporządzeń europejskich 269/2014, 765/2014, 833/2014 i 2022/263. Celem tych przepisów jest odcięcie Rosji i Białorusi od wsparcia m.in. finansowego i organizacyjnego, które mogłoby wzmocnić je w związku z agresją w Ukrainie.

Ustawa AML może mieć zastosowanie dla firm z branży budowlanej, ponieważ jako instytucje obowiązane wskazuje m.in. przedsiębiorców w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 roku – Prawo przedsiębiorców w zakresie, w jakim przyjmują lub dokonują płatności za towary w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10.000 euro, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane. A zatem w tym gronie mogą znaleźć się również przedsiębiorcy prowadzący działalność w sektorze budowlanym.

W Polsce obowiązują też rozporządzenia unijne, które nakładają na organizacje – w tym na firmy z sektora budowlanego – konkretne obowiązki związane z przestrzeganiem sankcji, m.in. w zakresie weryfikacji towarów podwójnego zastosowania, stosowania sankcji gospodarczych oraz podejmowania działań restrykcyjnych, które chociaż są nakładane przez Unię Europejską, to ich przestrzeganie jest weryfikowane przez polski Urząd Celno-Skarbowy.

Zadania firm z branży budowlanej związane z sankcjami

Polska ustawa sankcyjna, nakłada na firmy – również te działające na rynku budowlanym – szereg obowiązków, w tym nakaz przestrzegania unijnych rozporządzeń i zawartych w nich zakazów.

Jednym z ustawowych zadań jest zastosowanie środków ograniczających wobec osób wpisanych na listę sankcyjną MSWiA, co obejmuje:

• zamrożenie aktywów lub odmowę dostępu do środków finansowych osobom i podmiotom wymienionym na listach sankcyjnych oraz osobom i jednostkom powiązanymi z nimi;
• zakaz świadczenia jakichkolwiek usług, dostaw czy wsparcia na rzecz podmiotów objętych sankcjami;
• obowiązek przekazywania odpowiednim organom informacji, które mogą być pomocne w egzekwowaniu polskiej ustawy sankcyjnej lub unijnych rozporządzeń 765/2006 i 269/2014 (np. zgłaszanie transakcji finansowych, które mogą mieć związek z osobami lub podmiotami objętymi sankcjami);
• zakaz udziału w działaniach omijających sankcje.

Dodatkowo, zgodnie z polską ustawą sankcyjną, przedsiębiorcy są zobligowani m.in. do:

• przestrzegania zakazu używania symboli oraz nazw wspierających agresję Rosji wobec Ukrainy;
• wykluczenia podmiotów i osób wymienionych na listach sankcyjnych z postępowań zamówień publicznych oraz konkursów prowadzonych na podstawie ustawy z dnia 11 września 2019 roku – Prawo zamówień publicznych;
• przestrzegania zakazów oraz stosowania się do wymagań przepisów ograniczających swobodę przepływu towarów w zakresie wymienionych produktów, czyli m.in. węgla i drewna;
• stosowania zakazów i ograniczeń w zakresie obsługi klientów ujętych w rozporządzeniach europejskich 765/2006, 269/ 833/2014 i 2022/263.

Nowelizacja polskiej ustawy sankcyjnej z 9 stycznia 2025 roku wprowadziła zmiany mające na celu uszczelnienie systemu sankcyjnego, w tym:

• dodanie kolejnych obowiązków w zakresie oświadczenia wskazującego trasę tranzytu towarów, dane końcowego miejsca przeznaczenia towaru, a w przypadku ryzyka obchodzenia ustawy lub regulacji europejskich w zakresie sankcji, dodatkowe oświadczenie producenta towaru, że towar będzie używany przez użytkowników końcowych zgodnie z przepisami unijnymi;
• dodanie możliwości zajęcia i przepadku towarów na podstawie ustawy o prawie celnym (wcześniej ta możliwość dotyczyła tylko węgla);
• dodanie możliwości zajęcia i przepadku towarów objętych środkami ograniczającymi Unii Europejskiej ustanowionymi w związku z agresją Rosji w Ukrainie, klasyfikowanych jako drewno, artykuły z drewna i węgiel drzewny;
• dodanie kar pieniężnych za nieprzestrzeganie nowych obowiązków ustawowych;
• dodanie odpowiednich delegacji ustawowych dla KAS (tj. egzekwowanie sankcji, nakaz udostępnienia GIIF i KNF informacji oraz dokumentów w zakresie nałożonych kar z tytułu sankcji), w obszarze prawa celnego (tj. możliwość zajęcia i przepadku mienia), w zakresie ustawy AML (tj. sprawowanie kontroli nad stosowaniem przez instytucje obowiązane środków ograniczających określonych w polskiej ustawie sankcyjnej oraz rozporządzeniach unijnych 765/2006, 269/2014, 833/2014).

Oprócz przepisów polskiej ustawy sankcyjnej, przedsiębiorcy muszą przestrzegać także dodatkowych wymagań wynikających z rozporządzeń Unii Europejskiej.

Szczególną uwagę należy zwrócić na poniższe zapisy unijnego rozporządzenia 833/2014:

• art. 5 określa różne aspekty odcięcia Rosji od źródeł finansowania (m.in. zakaz pożyczek, darowizn oraz transferów kapitału i własności intelektualnej);
• art. 5ad wprowadza sankcje tzw. drugorzędne (nałożone w celu zapobiegania obchodzeniu sankcji), zakazując angażowania się we współpracę z instytucjami finansowymi i dostawcami usług spoza Unii Europejskiej, które ułatwiają eksport, sprzedaż, dostawę, transfer lub transport do Rosji niektórych towarów i technologii podwójnego zastosowania, wspólnych produktów o wysokim priorytecie, broni palnej i amunicji oraz innych produktów wrażliwych;
• art. 5r nakłada obowiązek raportowania o wszelkich przekazach środków finansowych przekraczających 100.000 euro w danym kwartale dotyczący osób prawnych, podmiotów i organów z siedzibą w Unii, w których ponad 40% praw własności bezpośrednio lub pośrednio należy do:
  – organizacji lub podmiotu prawnego mającego swoją siedzibę w Rosji;
  – osoby fizycznej zamieszkałej na terytorium Federacji Rosyjskiej;
  – obywatela Federacji Rosyjskiej.

Co istotne, firmy działające na rynku budowlanym oraz osoby zajmujące się w nich tematami compliance (zgodności z prawem) mogą ponieść dotkliwe konsekwencje za nieprzestrzeganie przepisów sankcyjnych. W katalogu kar są zarówno kary pieniężne (w wysokości nawet do 20.000.000 zł), zajęcie i przepadek towaru na rzecz Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych, a także kara pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata.

Listy sankcyjne – praktyczne narzędzie dla firm z branży budowlanej

Listy sankcyjne są to oficjalne rejestry osób fizycznych i podmiotów objętych sankcjami. Są one udostępnianie online przez prowadzące je organizacje i państwa, ale również przez podmioty dostarczające rozwiązania IT – takie jak iAML. To właśnie w tych bazach należy weryfikować klientów i kontrahentów, aby mieć pewność, że nie są oni objęci sankcjami.

Niestety, ręczne przeszukiwanie każdej listy sankcyjnej z osobna to proces czasochłonny i podatny na błędy. Problemy, na jakie można natrafić, to także różne formaty danych czy brak codziennej aktualizacji. W przypadku firm budowlanych, które współpracują z dziesiątkami lub setkami klientów i dostawców, taka metoda może okazać się mocno nieefektywna i bardzo kosztowna.

Z pomocą przychodzi iAML – eksperckie, na bieżąco aktualizowane i intuicyjne rozwiązanie, które służy m.in. firmom z branży budowlanej do weryfikacji klientów i kontrahentów na listach sankcyjnych. Pomaga uniknąć błędów, oszczędzić czas i pieniądze, zautomatyzować i przyspieszyć procesy. Dzięki temu przedsiębiorcy prowadzący działalność na rynku budowlanym mogą skupić się na swojej podstawowej działalności, minimalizując ryzyko prawne i finansowe związane ze współpracą z niezweryfikowanymi partnerami.

Skontaktuj się z nami i zamów bezpłatny dostęp testowy do list sankcyjnych od iAML!