System AML w Polsce

System AML w Polsce tworzą wszystkie podmioty zobligowane do przestrzegania regulacji prawnych związanych z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. A ich działania, prawa i obowiązki reguluje ustawa AML z dnia 30 marca 2021 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu oraz niektórych innych ustaw, a także zapisy V dyrektywy AML.

Prawo unijne jako podstawa systemu AML w Polsce

Polskie ustawodawstwo związane z AML opiera się na wytycznych Komisji Europejskiej, które opisuje dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/843 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę (UE) 2015/849 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu oraz zmieniającej dyrektywy 2009/138/WE i 2013/36/UE.

Celem tej dyrektywy jest:

• zapobieganie wykorzystywaniu unijnego systemu finansowego do prania pieniędzy i finansowania terroryzmu,
• zapewnienie integralności, stabilności i wiarygodności sektora finansowego,
• wzmocnienie wewnętrznego rynku Unii Europejskiej
• zwiększenie transparentności przepływów finansowych,
• rozszerzenie zakresu statystyk gromadzonych przez Generalnego Inspektora Informacji Finansowej,
• doprecyzowanie zakresu stosowania przez instytucje obowiązane środków bezpieczeństwa finansowego, a także działań podejmowanych przez nie w zakresie relacji związanych z państwami trzecimi wysokiego ryzyka.

Ustawodawstwo AML w Polsce

W Polsce obowiązuje znowelizowana ustawa AML z dnia 30 marca 2021 r. Zmiany w stosunku do wcześniej obowiązującej ustawy zostały podzielone na trzy etapy. Pierwsze zmiany weszły w życie 15 maja 2021 r. Dnia 31 lipca 2021 r., czyli po trzech miesiącach od nowelizacji, obowiązki ustawowe są nałożone na trzy nowe instytucje obowiązane. A kolejne zmiany (m.in. obowiązek szkolenia i wdrożenia nowej procedury dla innych instytucji obowiązanych) wejdzie w życie 31 października 2021 r., czyli sześć miesięcy od chwili ogłoszenia ustawy.

Ustawa określa m.in. zasady i tryb działań mających na celu uniemożliwienie wprowadzania do legalnego obrotu finansowego środków i wartości majątkowych pochodzących z:

• nielegalnych źródeł, czyli z działalności przestępczej,
• nieujawnionych źródeł, czyli z działalności, od której nie zostały zapłacone podatki (tzw. szara strefa).

Instytucje tworzące system AML w Polsce

Polski system AML tworzą wszystkie podmioty, które ustawą AML zostały zobligowane do przestrzegania regulacji prawnych związanych z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Są to w szczególności:

• instytucje obowiązane,
• organy informacji finansowej,
• jednostki współpracujące,
• pośrednio wszyscy pozostali uczestnicy obrotu finansowego, których umownie można nazwać klientami.

Instytucje obowiązane

Do grona instytucji obowiązanych należą przedsiębiorcy, firmy i inne podmioty zobowiązane do przeprowadzania oceny ryzyka w obszarze AML, analizowania klientów i transakcji, a także przekazywania Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej (GIIF) danych na temat transakcji podejrzanych.

Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu są to m.in.:

• instytucje kredytowe i finansowe (np. banki i ich oddziały, firmy ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne, spółdzielcze kasy oszczędnościowe i oszczędnościowo-kredytowe, firmy leasingowe, instytucje płatnicze),
• pośrednicy w obrocie wartościami majątkowymi (np. pośrednicy w obrocie nieruchomościami, domy aukcyjne, kantory),
• organizacje non-profit (stowarzyszenia i fundacje),
• inne podmioty, (np. notariusze, adwokaci, radcowie prawni, biegli rewidenci, doradcy podatkowi, przedsiębiorcy).

Od dnia 31 lipca 2021 r. istnieją trzy nowe grupy instytucji obowiązanych:

• Przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2021 r. poz. 162), których podstawową działalnością gospodarczą jest świadczenie usług polegających na sporządzaniu deklaracji, prowadzeniu ksiąg podatkowych, udzielaniu porad, opinii lub wyjaśnień z zakresu przepisów prawa podatkowego lub celnego, niebędący innymi instytucjami obowiązanymi.
• Pośrednicy w obrocie nieruchomościami w rozumieniu ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2020 r. poz. 1990 oraz z 2021 r. poz. 11, 234 i 815), z wyłączeniem czynności pośrednictwa w obrocie nieruchomościami zmierzających do zawarcia umowy najmu lub dzierżawy nieruchomości lub ich części, w której miesięczny czynsz został określony w wysokości mniejszej niż równowartość 10.000 euro.
• Przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców, prowadzący działalność polegającą na:
  a) obrocie lub pośrednictwie w obrocie dziełami sztuki, przedmiotami kolekcjonerskimi oraz antykami w rozumieniu art. 120 ust. 1 pkt 1-3 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2021 r. poz. 685, 694 i 802), w tym w sytuacji, gdy działalność taka jest prowadzona:
  – w galeriach sztuki lub domach aukcyjnych albo
  – z wykorzystaniem wolnego portu rozumianego jako strefa lub pomieszczenie, w których towary są traktowane jako nieznajdujące się na obszarze celnym państw członkowskich lub państw trzecich, w tym z wykorzystaniem wolnego obszaru celnego;
  b) przechowywaniu dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich oraz antyków w rozumieniu art. 120 ust. 1 pkt 1-3 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, gdy działalność taka jest prowadzona z wykorzystaniem wolnego portu, o którym mowa w lit. a tiret drugie:
  – w zakresie transakcji o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10.000 euro, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane.

Dowiedz się więcej na temat instytucji obowiązanych

Organy informacji finansowej

Ustawa AML określa, że organami informacji finansowej w Polsce są te organy administracji rządowej, które posiadają uprawnienia do prowadzenia spraw związanych z zapobieganiem wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł.

Organami tymi są:

• minister uprawniony do prowadzenia spraw dotyczących instytucji finansowych – jest naczelnym organem informacji finansowej,
• Generalny Inspektor Informacji Finansowej – swoje zadania wykonuje w ramach jednostki organizacyjnej wyodrębnionej w tym celu w strukturze Ministerstwa Finansów.

Jednostki współpracujące

Odrębną kategorią podmiotów, do których jest adresowana ustawa AML, są jednostki współpracujące. Podejmują one aktywną współpracę z Generalnym Inspektorem Informacji Finansowej w celu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.

Zaliczają do nich:

• organy administracji rządowej,
• organy administracji samorządowej,
• inne państwowe jednostki organizacyjne,
• Najwyższa Izba Kontroli (NIK),
• Komisja Nadzoru Finansowego (KNF),
• Narodowy Bank Polski (NBP).

Uczestnicy obrotu finansowego

Przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu jest obowiązkiem każdego obywatela Polski i każdej firmy prowadzącej działalność w Polsce. Dlatego też ustawa AML w sposób pośredni dotyka wszystkich uczestników obrotu finansowego, czyli klientów (osoby, przedsiębiorstwa, jednostki nieposiadające osobowości prawnej, instytucje) realizujących transakcje takie jak:

• korzystanie z usług finansowych (np. konta bankowe, przelewy, kredyty, pożyczki, leasing, ubezpieczenia),
• kupno lub sprzedaż wartości majątkowych (m.in. nieruchomości i ruchomości w gotówce przekraczające 10.000 euro),
• przeprowadzanie transakcji na rynku walutowym (w tym w zakresie walut wirtualnych),
• korzystanie z oferty sektora hazardowego (np. gry losowe, automaty, kasyna).